Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, το πέρασμα από τα χωριά μας και η παράδοση.

Ο σιδερένιος σταυρός του αγίου στο Πολυδένδρι

Από την περιοχή μας, τα Ημαθιώτικα Πιέρια σύμφωνα με την παράδοση πέρασε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.
Αφού ζήτησε να πιεί νερό στη Μπόστιανη (Ριζώματα) του έδωσαν και τους είπε: "να κάθεστε στη σκιά και να ξεκουράζεστε" και γίνηκαν μπόσκοι.
Στη Βόσοβα (Σφηκιά) τον είπαν: "φύγε, έχουμε δλειά" και αυτός απάντησε : "να δλεύετε και να μη σταματάτε".
Και στην Κόκοβα (Πολυδένδρι) που τον καλοδέχτηκαν τους είπε: "να έχετε παράδες και να κάθεστε" (μαρτυρία πατέρα Βασιλείου Βουλιουβάση, εφημερίου Ριζωμάτων που την άκουσε από τον παλιό επίτροπο Ι.Ν Αγίου Δημητρίου Ηλία Ντόντη όταν εφημέρευε στο Πολυδένδρι).

Πρόσφατα επιβεβαιώθηκε η παράδοση για τον σταυρό του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού που έμπηξε σε μια μικρή βελανιδιά στο κοιμητήριο του χωριού, στην Κόκοβα (Πολυδένδρι) στα ορεινά Ημαθιώτικα Πιέρια.
Γύρω σα 1775 λοιπόν στην περιοχή των Πιερίων υπήρχε λοιμός θατατηφόρου μεταδοτικής ασθένειας, πανούκλας ή γρίππης η οποία αφάνισε πολλά χωριά. Την εποχή εκείνη ο Άγιος Κοσμάς περιόδευε στον Όλυμπο και ευλογούσε τα αρματολίκια (περιφέρειες δράσης ομάδας κλεφταρματολών) και τους ταϊφάδες (στρατοί ατάκτων).
Τότε οι προύχοντες της Κόκοβας αποφάσισαν να προσκαλέσουν τον Άγιο και να κάνει λιτανεία στο χωριό για να αποφύγουν τον κίνδυνο της ασθένειας. Ο Άγιος Κοσμάς ευχαρίστησε τους προύχοντες, ήρθε στο χωριό και στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου τέλεσε ολονύκτια αγρυπνία με συμμετοχή όλων των κατοίκων.
Στη συνέχεια σταύρωσε το χωριό σε τέσσερα σημεία ανατολικά, δυτικά, βόρεια και νότια με

Η βελανιδιά με τον σταυρό στον Ι.Ν Αγίου Αθανασίου (Πολυδένδρι)

σιδερένιους σταυρούς. Ένας σταυρός ετέθη στον μεγάλο δέντρο (δέντρος=βελανιδιά) κοντά στα σπίτια των Χορμοβαίων και γι' αυτό εκεί η τοποθεσία ονομάζεται ακόμα "Σταυρός". Υπήρχαν μέχρι πρόσφατα τρεις δέντροι και στον μεσαίο ήταν καρφωμένος ο σταυρός (που τον έβλεπαν οι παλιότεροι όπως αναφέρει η γερόντισσσα Ολυμπία Μπατσαρά).
Ο δεύτερος σταυρός τοποθετήθηκε στη μεγάλη βελανιδιά στον περίβιλο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου το οποίο δεν υπάρχει σήμερα γιατί κόπηκε τη δεκαετία του '80.
Ο τρίτος σταυρός μπήκε στην τοποθεσία "πίσ στ' αλώνια" κάτω από μια πέτρινη πλάκα όπου σήμερα είναι το χωράφι του Θωμά Δούλαλα και κατά μια άλλη διήγηση τοποθετήθηκε στην περιοχή "κλαδερίνη" στον δρόμο προς τα άλλα χωριά.
Και ο τέταρτος σταυρός ετέθη στην υπεραιωνόβια βελανιδιά, το δέντρο που υπάρχει ακόμα και σήμερα στο κοιμητηριακό ναό του Αγίου Αθανασίου του χωριού.
Έτσι, όλοι οι κάτοικοι του χωριού ξεπέρασαν τον θανατηφόρο λοιμό σώοι και αβλαβείς ενώ άλλα χωριά που δεν υπάρχουν πια (όπως η Παλαιογκορτσιά, η Γκιόνη, το Ιτέβο), αφανίστηκαν. "Η πίστη σας" είπε φεύγοντας "σας έσωσε". Είστε ευλογημένοι όσοι ζείτε στα βουνά και κυρίως εσείς που είστε στην ποδιά του Ολύμπου".

Τα χρόνια πέρασαν, η βελανιδιά στην οποία είχε καρφωθεί ο  ένας σταυρός άρχισε να ξεραίνεται και ήταν επικίνδυνη. Έτσι αποφασίστηκε να κοπεί το δέντρο και τα ξύλα του πουλήθηκαν σε χωριανό στου οποίου στην στάχη του τζακιού του βρέθηκε ο σταυρός.

Η επίσκεψη του Αγίου στο χωριό αποδεικνύεται με την απήχηση που είχε ο λόγος του στους χωριανούς με την παρατήρηση πως τα εικονίσματα του τέμπλου στον Ι.Ν Αγίου Δημητρίου χρονολογούνται στα 1778, μεταξύ δηλαδή της έλευσης του Αγίου στα Πιέρια (1775) και του μαρτυρικού θανάτου του (απαγχονίστηκε στο "Κολικόντασι" της Αλβανίας από τον Κουρτ-πασά το 1779).

Σήμερα, ο σιδερένιος σταυρός του Αγίου Κοσμά φυλάσσεται στο μοναστήρι της Παναγίας Δοβρά. Κάθε χρόνο, στις 9 Αυγούστου μεταφέρεται στο Πολυδένδρι και τελείται αρχιερατική θεία λειτουργία και έτσι τιμάται το πέρασμα του Αγίου από την περιοχή.

Στη Μπόστιανη (Ριζώματα), σύμφωνα με αφηγήσεις παππούδων, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός κήρυξε τον λόγο του θεού. Περνούσε μέρες δύσκολες ο Ελληνισμός από την τουρκική κατοχή και τη βαρβαρότητα των μπέηδων. Τόσο ο μπέης του χωριού όσο και οι στρατιώτες ήταν τουρκαλβανοί από το "Λεσκοβίκι" της Αλβανίας, αφού ο Αλή Πασάς που μας είχε υπό την κυριαρχία του είχε εμπιστευθεί στον δικό του μπέη την περιοχή αυτή.

Ο Άγιος Αθανάσιος και οι βελανιδιές στα Ριζώματα

Μια Κυριακή βρέθηκε ο Άγιος στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου που τότε ήταν μικρή διότι οι κάτοικοι ήταν λίγοι και μόλις τελείωσε η λειτουργία βγήκαν όλοι μαζί στο προαύλιο, στάθηκε στο ψηλότερο σημείο ανάμεσα στις δύο αιωνόβιες βελανιδιές και μίλησε για την πίστη στο Χριστό, την πατρίδα και την ελευθερία της.
Είπε "καλύτερα φέσι παρά τιάρα" εννοώντας πως δύσκολα ο Έλληνας χριστιανός μπορεί να
ασπασθεί τον μουσουλμανισμό όσο κι αν υποφέρει ενώ οι καθολικοί με τα σατανικά μέσα που διαθέτουν μπορούν να δελεάσουν τους χριστιανούς με το πρόσχημα πως δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε ορθοδοξία και καθολικισμό.

Είπε ακόμα πως "θα 'ρθει καιρός που η θάλασσα και τα πηγάδια θα βρωμίσουν και θα ξεραθούν" εννοώντας τη ρύπανση του περιβάλλοντος.
"Θα γίνουν μεγάλες καταστοφές από πολέμους και αρρώστιες αν δεν μετανοήσει η ανθρωπότητα. Το ζωϊκό βασίλειο θα κατασταφεί και τη θέση του θα πάρουν οι μηχανές και τα σίδερα και ο λίγος κόσμος που θα επιζήσει θα βρίσκει ζώα μόνο σε πολύ απόμερες περιοχές. Στις μεγάλες καταστροφές καλότυχοι θα είναι εκείνοι στα ψηλά βουνά και στην ποδιά του Ολύμπου, εκεί που το κακό δεν μπορεί να φτάσει" .
Σε μια άλλη μαρτυρία λέγεται πως ο Άγιος κοίταξε τον κάμπο και δάκρυσε, κοιτούσε τα βουνά και χαίρονταν και έλεγε : "Αυτός ο κάμπος πολύν κόσμο δα χάσει και αυτά τα βουνά πολύν κόσμο δα σώσν".

Στα Ριζώματα υπάρχουν δύο θέσεις που σχετίζονται με το πέρασμα του Αγίου. Η πρώτη είναι στην αυλή της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου (που όμως ο ναός είναι του 1916). Εκεί λέγεται ότι μίλησε από άλλους κοντά σε ένα παλώριο καραγάτσι (μαύρη φτελιά) και από άλλους κάτω από έναν πελώριο δέντρο (βελανιδιά) . Η δεύτερη λέγεται πως είναι στο κέντρο του χωριού, κοντά στο δημαρχείο. Εκεί υπήρχε μια βρύση που ερχόταν το νερό της από τη θέση "παλιοπλάτανος" και μια κρανιά. Εκεί ο Άγιος έκατσε και μαζί με τους παππούδες είπε πολλά.
Στο χωριό αυτό ήρθε από το Βελβεντό, μέσα από τα Πιέρια και στη συνέχεια κατέβηκε στον Άγιο Πρόδρομο αφούδιανυκτέρευσε πρώτα στο Πολύφυτο που σύμφωνα με την παράδοση για δείπνο έλαβε τρεις σταφίδες και ένα καρύδι.

Για το Ντριάτσκο (Δάσκιο) υπάρχει καταγεγραμμένη η παράδοση για τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό από τον ιστορικό κ. Ευάγγελο Σταφανόπουλο στο βιβλίο του "Από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερον".

Ο άγιος κηρύττει στο Δάσκιο

Το 1770 πέρασε από το χωριό ο Άγιος Κοσμάς όπου τους μάζευε στην εκκλησία και τους δίδασκε να υπομένουν στην πίστη του Χριστού. Η εκκλησία στην οποία μίλησε ο άγιος είναι η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην ανατολική άκρη του χωριού. Τόσο οι τοιχογραφίες όσο και οι εικόνες του τέμπλου είναι της εποχής που ήταν ο Άγιος στο χωριό.
Τα εικονίσματα έχουν και επιγραφές που όμως δεν είναι εύκολο να διαβαστούν εκτός από την εικόνα την Κοιμήσεως που χρονολογείται από το 1759.

Ο Άγιος Κοσμάς μίλησε και διανυκτέρευσε επίσης και στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που τότε ανήκε στο χαμένο σήμερα χωριό "πλόλακας" στα νοτιοδυτικά του Δασκίου. Έξω από την εκκλησία της Παναγίας σώζεται η πέτρα στην οποία ανέβηκε και κήρυξε στους χωριανούς ο διδάσκαλος καθώς και το δέντρο, ένα παλιό φράψο στου οποίου τις ρίζες κάθισε ο άγιος και έκανε με τους χωριανούς συζήτηση.

Είναι απαραίτητο ακόμα να σημειώσουμε πως σε αυτήν την βόρεια πλευρά των Ημαθιώτικων Πιερίων υπήρχαν και πολλά ακόμα χωριά και συνοικισμοί που διαλύθηκαν ή ξεριζώθηκαν ή μετοίκησαν και που πιθανόν να επισκέφτηκε ο άγιος. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά: Διβόλι, Γκαϊμπόστιανη, Παλιόχωρα στα Ριζώματα, Κόνισμα και Πλόλακας στο Δάσκιο, Ίσβορος, Ντιλενίκος, Μεργιάνα, Μασοβούνι, Μπεϊλίκι στο Πολυδένδρι.

(Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός γεννήθηκε στο Μεγάλο Δέντρο της Αιτωλίας το 1714. Κήρυττε την εμμονή στην ορθόδοξη πίστη, την αγάπη προς τον Θεό και την αγάπη προς τον πλησίον μας. Φοίτησε στην Αθωνιάδα Βατοπαιδινή Σχολή, στο Άγιο Όρος και ξεκίνησε την δράση του στην Κωνσταντινούπολη Κατά τα έτη 1775-1776 ήρθε στη Βέροια και χρησιμοποίησε το μοναστήρι του Προδρόμου σαν ορμητήριο για να κηρύσσει στα γύρω χωριά των Πιερίων όπου οι κάτοικοι δείχνουν ακόμα στους επισκέπτες τα σημάδια από το πέρασμα του. Συνελήφθη στις 23 Αυγούστου 1779 από τους τούρκους σε ένα χωριό στην αλβανία όπου κήρυττε και την επομένη κρεμάστηκε. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης ανακήρυξε τον Κοσμά τον Αιτωλό Άγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας και όρισε η μνήμη του να εορτάζεται στις 24 Αυγούστου, ημέρα του μαρτυρίου του).

Πηγή: "Ο ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑΣ ΣΤΑ ΠΙΕΡΙΑ" του γέροντα Πορφύριου Προδρομίτη. 

(β' έκδοση - Εκδόσεις ΔέΝΤΡΟΣ 4- ΙΕΡΑ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗ ΜΟΝΗ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΣΚΗΤΗ ΒΕΡΡΟΙΑΣ)